κρυπτογραφία

Σύστημα γραφής μηνυμάτων με σκοπό τη μυστική αναμετάδοσή τους. Πιο συγκεκριμένα, αποτελεί ένα σύνολο κειμένων, πινάκων, κλειδιών και μηχανισμών διαφόρων τύπων, που επιτρέπουν να μεταβάλλεται ένα φανερό μήνυμα σε κρυπτογραφημένο ή αντίστροφα. Ανάλογα με το σύστημα κρυπτογράφησης που χρησιμοποιείται, τα κρυπτογραφήματα μπορεί να απαρτίζονται από γράμματα, αριθμούς ή και από τα δύο συγχρόνως· μπορεί επίσης να χρησιμοποιούνται αυθαίρετα σημεία. Επειδή σήμερα τα μηνύματα μεταδίδονται κατά κανόνα με ενσύρματα ή ασύρματα μέσα επικοινωνίας, για την αποφυγή λαθών προτιμάται ο σχηματισμός των κρυπτογραφημάτων μόνο με γράμματα ή μόνο με αριθμούς, που κανονικά συνενώνονται σε ομάδες πέντε στοιχείων. Μερικές φορές ο όρος κρυπτογραφικό σύστημα αντικαθίσταται στην καθομιλουμένη από τον όρο κώδικας, ο οποίος, αντίθετα, υποδηλώνει ένα μόνο από τα συστατικά στοιχεία του κρυπτογραφικού συστήματος: ακριβώς εκείνο στο οποίο αντιστοιχεί μια κρυπτογραφική ομάδα αριθμών ή γραμμάτων στην ορολογία κάθε γλώσσας. Η κ. αποτελεί έναν μυστικό ή συνθηματικό τρόπο γραφής, που την κάνει ακατανόητη ή ακόμη και αθέατη σε όποιον αγνοεί το σύστημα που την ερμηνεύει επακριβώς ή την καθιστά ορατή. Οι κύριοι τύποι κ. είναι τρεις: η κρυπτογραφική γραφή, για την οποία υπάρχει κρυπτογραφικός κώδικας αποκωδικοποίησης· η συνθηματική γραφή, της οποίας η φαινομενική σημασία είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη που το κείμενο θέλει να διαβιβάσει στον παραλήπτη· η αόρατη γραφή, που δεν είναι ορατή για το βλέμμα ενός τυχαίου παρατηρητή, αλλά μπορεί να αποκαλυφθεί και να διαβαστεί από όποιον γνωρίζει ποιο τέχνασμα πρέπει να χρησιμοποιήσει για να την καταστήσει ορατή. Σε αυτό τον τύπο κ. ανήκουν, για παράδειγμα, τα είδη γραφής με συμπαθητικές μελάνες· το απόρρητο τελειοποιήθηκε από τις προόδους που επιτεύχθηκαν στους διάφορους τομείς της τεχνικής σε ό,τι αφορά είτε τα υλικά γραφής είτε τις μεθόδους επίτευξης ανάγνωσης του μηνύματος. Η χρήση της κ. ανάγεται πολύ πίσω στο παρελθόν, καθώς αναφέρεται στον Ηρόδοτο και στον Ξενοφώντα. Είναι βέβαιο ότι ο Ιούλιος Καίσαρας χρησιμοποίησε ένα αλφάβητο που προέκυπτε με την αντικατάσταση κάθε γράμματος του φανερού κειμένου με το γράμμα που στο κανονικό αλφάβητο ερχόταν έπειτα από μία ή περισσότερες θέσεις. Κατά τον Μεσαίωνα τα συστήματα κρυπτογράφησης δεν παρουσίασαν ουσιαστικές καινοτομίες· αντίθετα, κατά την Αναγέννηση διάφοροι μελετητές ασχολήθηκαν με το θέμα αυτό. Τον 17o και κυρίως τον 19o αι. οι κρυπτογραφικές μελέτες σημείωσαν αξιόλογη ανάπτυξη και ορθολογικά συστήματα κρυπτογράφησης υιοθετήθηκαν ευρύτατα από διάφορα κράτη. Επινοήθηκαν διάφορα συστήματα που επιτρέπουν την κρυπτογράφηση: της μετάθεσης, στην οποία τα διάφορα στοιχεία του φανερού κειμένου υφίστανται μετατόπιση που συχνά πραγματοποιείται με τη βοήθεια εσχάρων ή διάτρητων τετραγωνιδίων· της αντικατάστασης, στην οποία τα στοιχεία του μηνύματος αντικαθίστανται από γράμματα ή αριθμούς· τέλος, μεικτά συστήματα, που χρησιμοποιούν και τους δύο προαναφερθέντες τρόπους κρυπτογράφησης. Τα διάφορα συστήματα βασίζονται σε προκαθορισμένη συμφωνία (αριθμητικό ή αλφαβητικό κλειδί). Η αλφαβητική αντικατάσταση μπορεί να ολοκληρώνεται με τη χρησιμοποίηση ενός ή περισσότερων κρυπτογραφικών αλφαβήτων: περίφημο παράδειγμα πολυαλφαβητικού συστήματος αποτελεί ο πίνακας του Γάλλου Μπλεζ ντε Βιζνέρ (1522-1596), που καλείται chiffre carré και χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα περίπου για τρεις αιώνες. Τα πολυαλφαβητικά συστήματα μπορεί να βασίζονται είτε σε σταθερό είτε σε μεταβλητό κλειδί ή να αυτοκρυπτογραφούνται, ενώ μπορεί να χρησιμοποιούνται κρυπτογραφικές μηχανές. Υπάρχουν επίσης τα λεγόμενα συστήματα με ευρετήριο, που χρησιμοποιούν κώδικες, κρυπτογραφικούς πίνακες κ.ά., επιδιώκοντας τόσο την ταχύτητα όσο και τη μεγαλύτερη συντομία. Υπάρχουν πολύγλωσσοι εμπορικοί κρυπτογραφικοί κώδικες, όπως οι τουριστικοί, των οποίων το κρυπτογραφημένο κείμενο μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί σε γλώσσα διαφορετική από εκείνη στην οποία έχει αρχικά συνταχθεί. Για τη δύσκολη αποκρυπτογράφηση ενός μηνύματος λόγω πιθανών υποκλοπών, χρησιμοποιείται δεύτερη κρυπτογράφηση ή υπερκρυπτογράφηση με μεταβλητό χρονικά κλειδί. Σήμερα, για να αποφεύγονται λάθη και για να τελειώνουν γρήγορα οι πράξεις κρυπτογράφησης και αποκρυπτογράφησης, χρησιμοποιούνται συχνά κρυπτογραφικές μηχανές, αρκετά πολύπλοκες σε ορισμένες περιπτώσεις. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο τέτοιες μηχανές συνδέονταν μερικές φορές απευθείας με τους ασυρμάτους, τους πομπούς και τους δέκτες, επιτυγχάνοντας μεγάλη ταχύτητα στην κρυπτογράφηση και στην ερμηνεία των μηνυμάτων. Όπως είναι φανερό, το λεξιλόγιο που περιέχεται στους κώδικες είναι τόσο ευρύ και πολύπλοκο όσο αυξάνεται η σημασία και η απαίτηση για μυστικότητα αυτών που χρησιμοποιούν την κρυπτογράφηση. Κρυπτογραφικό μήνυμα που έστειλε το 1813 ο Γάλλος στρατάρχης Μπερτιέ στον συνάδελφό του Οζερό (Υπηρεσία Ιστορίας του Γαλλικού Στρατού).

* * *

η

η κρυπτολογία.

[ΕΤΥΜΟΛ. < κρυπτογράφος. Η λέξη μαρτυρείται από το 1813 στον Σ. Γκίκα].